Zerwanie ścięgna w barku to poważna kontuzja, która może znacząco ograniczyć funkcjonowanie ramienia i wpłynąć na codzienne aktywności. Dolegliwość ta dotyka zarówno sportowców, jak i osoby prowadzące mniej aktywny tryb życia. Szybkie rozpoznanie objawów i wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowe dla pełnego powrotu do sprawności. W tym artykule szczegółowo przedstawiamy, czym jest zerwanie ścięgna w barku, jak rozpoznać jego objawy oraz jakie są najskuteczniejsze metody leczenia tej kontuzji.
Anatomia barku – budowa i funkcje ścięgien
Staw barkowy to najbardziej ruchomy staw w ludzkim ciele, co niestety czyni go również podatnym na urazy. Kluczową rolę w jego funkcjonowaniu odgrywają ścięgna – twarde, włókniste struktury łączące mięśnie z kośćmi. W obrębie barku szczególnie istotne są ścięgna tworzące tzw. stożek rotatorów (rotator cuff), na który składają się cztery mięśnie:
Stożek rotatorów (rotator cuff) tworzą mięśnie: nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy i podłopatkowy, wraz z ich ścięgnami.
Ścięgna te stabilizują głowę kości ramiennej w panewce stawu barkowego i umożliwiają precyzyjne ruchy ramienia. Najczęściej uszkodzeniu ulega ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego, które przebiega przez wąską przestrzeń pod wyrostkiem barkowym łopatki, narażając je na ciągłe tarcie i mikrourazy podczas codziennych czynności.
Przyczyny zerwania ścięgna w barku
Uszkodzenia ścięgien w barku mogą mieć różny stopień nasilenia – od naciągnięcia, przez naderwanie, aż po całkowite zerwanie. Do głównych przyczyn tych urazów należą:
Urazy ostre – powstające na skutek nagłego przeciążenia, np. podczas upadku na wyciągniętą rękę, gwałtownego szarpnięcia ramieniem czy podniesienia zbyt ciężkiego przedmiotu.
Urazy przewlekłe – wynikające z powtarzalnych mikrourazów i przeciążeń, charakterystycznych dla niektórych dyscyplin sportowych (pływanie, tenis, baseball) lub zawodów wymagających długotrwałej pracy z rękami uniesionymi ponad głowę.
Zmiany zwyrodnieniowe – postępujące wraz z wiekiem osłabienie struktury ścięgien, które stają się mniej elastyczne i bardziej podatne na uszkodzenia.
Czynniki zwiększające ryzyko uszkodzenia ścięgien barku to również wiek (powyżej 40 lat), palenie tytoniu, niektóre choroby (np. cukrzyca, zapalenie stawów) oraz anatomiczne nieprawidłowości w budowie barku, które mogą prowadzić do nadmiernego tarcia i szybszego zużycia tkanek.
Objawy zerwanego ścięgna w barku
Rozpoznanie uszkodzenia ścięgna w barku jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia. Do charakterystycznych objawów należą:
- Ból – początkowo może być tępy i pojawiać się głównie podczas aktywności, z czasem staje się ostrzejszy i może występować również w spoczynku oraz w nocy, szczególnie gdy leżymy na chorym barku.
- Osłabienie siły mięśniowej – trudności z podnoszeniem przedmiotów, wykonywaniem ruchów ponad głową czy odwodzeniem ramienia na bok.
- Ograniczenie zakresu ruchu – niemożność pełnego uniesienia lub obrócenia ramienia.
- Trzeszczenie lub przeskakiwanie – odczuwalne podczas ruchów barkiem.
- Obrzęk i zasinienie – widoczne szczególnie przy ostrych urazach.
Nasilenie objawów zależy od stopnia uszkodzenia ścięgna. Przy naciągnięciu dolegliwości mogą być stosunkowo łagodne, podczas gdy całkowite zerwanie powoduje znaczne upośledzenie funkcji barku i intensywny ból, często uniemożliwiający wykonywanie podstawowych czynności.
Różnice między naderwaniem a zerwaniem ścięgna
Rozróżnienie między naderwaniem a całkowitym zerwaniem ścięgna ma kluczowe znaczenie dla wyboru metody leczenia. Oto główne różnice:
Naderwane ścięgno barku objawia się umiarkowanym bólem i częściowym ograniczeniem ruchomości, podczas gdy zerwane ścięgno powoduje ostry ból, znaczne osłabienie mięśni i często całkowitą niemożność wykonania określonych ruchów.
Przy naderwaniu ścięgna barku zachowana jest częściowa funkcja mięśnia, natomiast przy całkowitym zerwaniu pacjent może nie być w stanie unieść ramienia bez pomocy drugiej ręki. Często osoby z zerwanym ścięgnem opisują charakterystyczny moment „pęknięcia” w barku, po którym następuje nagła utrata siły.
Diagnostyka uszkodzeń ścięgien barku
Prawidłowa diagnoza jest podstawą skutecznego leczenia. Proces diagnostyczny obejmuje:
Wywiad lekarski – zebranie informacji o okolicznościach urazu, charakterze dolegliwości i czynnikach ryzyka.
Badanie fizykalne – ocena zakresu ruchów, siły mięśniowej oraz specjalistyczne testy kliniczne (np. test Jobe’a, test Hawkinsa, test opadającego ramienia).
Badania obrazowe:
- Ultrasonografia (USG) – nieinwazyjna metoda pozwalająca ocenić stan ścięgien w czasie rzeczywistym, szczególnie przydatna w wykrywaniu częściowych naderwań
- Rezonans magnetyczny (MRI) – najdokładniejsza metoda obrazowania tkanek miękkich, umożliwiająca precyzyjną ocenę stopnia i lokalizacji uszkodzenia
- RTG – pomocne w wykluczeniu innych przyczyn bólu, takich jak zmiany zwyrodnieniowe czy złamania
Wczesna i dokładna diagnostyka znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie, szczególnie w przypadku całkowitych zerwań ścięgien, gdzie opóźnienie interwencji może prowadzić do nieodwracalnych zmian w strukturze mięśni i ścięgien.
Metody leczenia zerwanego ścięgna w barku
Podejście terapeutyczne zależy od stopnia uszkodzenia ścięgna, wieku pacjenta, jego aktywności fizycznej oraz ogólnego stanu zdrowia. Wyróżniamy dwie główne strategie:
Leczenie zachowawcze
Stosowane głównie w przypadku częściowych naderwań ścięgien oraz u osób starszych lub mniej aktywnych fizycznie. Obejmuje:
Odpoczynek i modyfikację aktywności – ograniczenie ruchów powodujących ból i unikanie obciążania barku przez odpowiedni czas, aby umożliwić naturalną regenerację tkanek.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) zmniejszające ból i obrzęk, ułatwiające rozpoczęcie rehabilitacji.
Fizykoterapię – ultradźwięki, laseroterapia, krioterapia, elektroterapia, które przyspieszają procesy gojenia i zmniejszają dolegliwości bólowe.
Rehabilitację – stopniowo wprowadzane ćwiczenia mające na celu poprawę zakresu ruchu, wzmocnienie mięśni otaczających staw barkowy i przywrócenie funkcji.
Iniekcje – w niektórych przypadkach stosuje się zastrzyki z kortykosteroidów, które zmniejszają stan zapalny, lub osocza bogatopłytkowego (PRP), które może wspierać procesy regeneracyjne tkanek.
Leczenie operacyjne
Wskazane przy całkowitym zerwaniu ścięgna, znacznym naderwaniu u osób młodych i aktywnych oraz w przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów. Szybka interwencja chirurgiczna (najlepiej w ciągu 3-6 miesięcy od urazu) daje najlepsze wyniki. Metody operacyjne obejmują:
Artroskopię – małoinwazyjną technikę, w której chirurg wprowadza do stawu kamerę i narzędzia przez niewielkie nacięcia, co pozwala na zszycie ścięgna i jego ponowne przytwierdzenie do kości (tzw. refixacja). Metoda ta zapewnia mniejszy ból pooperacyjny i szybszy powrót do sprawności.
Operację otwartą – tradycyjną metodę wymagającą większego nacięcia, stosowaną przy bardziej złożonych uszkodzeniach lub gdy artroskopia nie jest możliwa.
Rekonstrukcję ścięgna – w przypadkach, gdy uszkodzone ścięgno nie nadaje się do naprawy, można zastosować przeszczep z innego ścięgna pacjenta lub materiału biologicznego.
Po operacji konieczna jest rehabilitacja, która trwa zwykle od 4 do 6 miesięcy, a pełny powrót do aktywności sportowej może zająć nawet rok. Przestrzeganie zaleceń pooperacyjnych i systematyczna rehabilitacja są kluczowe dla sukcesu leczenia.
Rehabilitacja i powrót do sprawności
Niezależnie od wybranej metody leczenia, kluczowym elementem powrotu do pełnej sprawności jest odpowiednio zaplanowana i konsekwentnie prowadzona rehabilitacja. Proces ten można podzielić na kilka faz:
Faza ochronna (1-6 tygodni) – ograniczenie ruchów barku, stosowanie temblaka, delikatne ćwiczenia zwiększające zakres ruchu bez obciążania ścięgna. W tym okresie najważniejsze jest zapewnienie właściwych warunków gojenia tkanek.
Faza wzmacniająca (6-12 tygodni) – stopniowe wprowadzanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie barku i obręczy barkowej. Począwszy od ćwiczeń izometrycznych, przez ćwiczenia z lekkim oporem, aż do bardziej zaawansowanych form treningu.
Faza funkcjonalna (3-6 miesięcy) – ćwiczenia odtwarzające naturalne wzorce ruchowe i przygotowujące do powrotu do codziennych aktywności. Na tym etapie wprowadza się również trening propriocepcji (czucia głębokiego), który poprawia kontrolę motoryczną i stabilność stawu.
Faza powrotu do aktywności (6-12 miesięcy) – stopniowe wprowadzanie specyficznych aktywności sportowych lub zawodowych. Dla sportowców oznacza to powrót do treningów specjalistycznych, początkowo o zmniejszonej intensywności.
Czas trwania poszczególnych faz może się różnić w zależności od indywidualnych czynników, takich jak wiek pacjenta, stopień uszkodzenia ścięgna i zastosowana metoda leczenia. Kluczowa jest indywidualizacja programu rehabilitacji i jego dostosowanie do postępów pacjenta.
Pełna regeneracja zerwanego ścięgna barku to proces długotrwały, wymagający cierpliwości i systematyczności. Kluczowe znaczenie ma współpraca z zespołem medycznym i ścisłe przestrzeganie zaleceń dotyczących rehabilitacji. Odpowiednie leczenie i rehabilitacja dają jednak szansę na powrót do pełnej sprawności i aktywnego stylu życia nawet po poważnym uszkodzeniu ścięgna w barku.
Warto pamiętać, że profilaktyka jest równie ważna jak leczenie. Regularne ćwiczenia wzmacniające mięśnie obręczy barkowej, unikanie przeciążeń oraz właściwa technika wykonywania ruchów mogą znacząco zmniejszyć ryzyko uszkodzenia ścięgien barku i zapewnić długotrwałe zdrowie tego kluczowego dla codziennego funkcjonowania stawu.